De Rozenkruisers vormen een legendarisch geheim genootschap dat volgens de legende werd opgericht in de 15e eeuw door de fictieve stichter Christian Rosenkreuz.
De legende vindt haar oorsprong in twee anonieme pamfletten uit het begin van de zeventiende eeuw, de Fama Fraternitatis (1614) en de confessio fraternitatis (1615) en in een alchemische roman van de hand van de Lutherse pastor Johann Valentin Andreae, de Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreuz anno 1459 (1616).
Beide pamfletten zijn waarschijnlijk het werk van meerdere auteurs, waartoe gewoonlijk naast Andreae ook diens 'mentor' Tobias Hess en zijn goede vriend Christoph Besold worden gerekend.
Deze groep wordt in de literatuur gebruikelijk aangeduid als de 'Tubinger Kreis'.
De rozenkruismanifesten hadden een grote impact in het begin van de zeventiende eeuw; tussen 1614 en 1620 verschenen meer dan 900 gedrukte reacties voor en tegen de rozenkruisers.
Met het uitbreken van de dertigjarige oorlog verdwijnt het verschijnsel tijdelijk naar de achtergrond tot het in de achttiende eeuw weer wordt opgepikt binnen de vrijmetselarij.
In deze achttiende-eeuwse variant komt alchemie veel centraler te staan, een ontwikkeling waar met name het in 1710 te Breslav verschenen werk Wahrhaffte und Volkommene Bereitung des Philosopischen Steins.. van 'Sincerus renatus' (Samuel Richter) aan heeft bijgedragen.
Verscheidene moderne verenigingen hebben zich geformeerd om de rozenkruiserij en verwante onderwerpen te bestuderen, maar zij zijn geen directe voortzetting van de Broederschap der Rozenkruisers uit de 17e eeuw.
Christian Rosenkreuz en het begin van de orde
Volgens de overlevering werd de orde van de Rozenkruisers in 1407 opgericht door de Duitser Christian Rosenkreuz die in het Midden-Oosten gestudeerd had onder verscheidene occulte meesters.
Gedurende zijn leven zou de orde uit niet meer dan acht leden hebben bestaan.
Het genootschap zou in het bezit zijn van een enorme schat en geheime kennis.
Het gezelschap zou ook het menselijk welvaren trachten zeker te stellen door de opbouw van een door hen gestuurd regime in Europa, vooraleer de wereld uiteindelijk zou vergaan.
Toen Rosenkreuz in 1484 overleed, stierf ook de orde uit en deze leefde - als dusdanig - pas in het begin van de 17e eeuw weer op.
Deze overlevering wordt in verschillende mate door moderne Rozenkruisers geloofd: sommigen accepteren het als de letterlijke waarheid, anderen zien het als een parabel en weer anderen menen dat Rosenkreuz een pseudoniem is voor een of andere moderne historische persoon; in dit kader wordt vaak de naam genoemd van Francis Bacon (1561-1626, Engels filosoof, essayist en staatsman).
In de tijd tussen Rosenkreuz' dood en de opleving van de orde in de 17e eeuw bestond de Rozenkruisers uit een aantal geïsoleerde personen die een gemeenschappelijk gedachtegoed deelden.
Deze leden leefden incognito en namen de gewoonten en de kleding over van de omgeving waarin ze woonden. Belangrijke taak was het vinden van een opvolger, zodat op deze manier de kennis veilig werd gesteld.
Uit hun vele geschriften blijkt dat de auteurs van wie men aanneemt dat zij Rozenkruisers waren, morele en religieuze hervormingen nastreefden en alchemistische en andere natuurwetenschappelijke termen gebruikten om hun eigen inzichten te verkondigen.
Hun geschriften bevatten sporen van mystiek en occultisme die de lezer tot nader onderzoek aansporen, en suggereren verborgen betekenissen die alleen door ingewijden begrepen kunnen worden.
In de zeventiende eeuw werd de beweging gezien als een mogelijke bedreiging voor de gevestigde orde. Geprobeerd werd leden te ontmaskeren en te vervolgen. Een Nederlands voorbeeld hiervan is de rechtszaak van de schilder Johannes Symonszoon van der Beeck (Torrentius) in 1627.
Actuele Rozenkruisersbewegingen
Tijdens de 19de en 20e eeuw bestonden/ontstonden meer dan 100 verschillende Rozenkruisersbewegingen. Sommige neigen eerder naar de Gnostiek, andere eerder naar de Theosofie.
De voornaamste bewegingen zijn:
The Rosicrucian Fellowship, gesticht door de Deen Max Heindel in 1909/11, Oceanside (Californië, VS).
A.M.O.R.C., gesticht door de Amerikaan Harvey Spencer Lewis in 1917.
Het Lectorium Rosicrucianum, gesticht door de Nederlander Jan van Rijckenborgh en deels gebaseerd op de Rosicrucian Fellowship.
Rose-Croix Kabbalistique gesticht door de Franse occultist Stanislas de Guaita, eind negentiende eeuw.
De Orde van het Esoterische Rozenkruis, gesticht door Franz Hartmann
Rose-Croix Catholique afscheuring van de Rose-Croix Kabbalistique, gesticht einde 19e eeuw door de Franse schrijver Joséphin Péladan.
Fraternitas Rosae Crucis van Quakertown, Pennsylvania, VS.
Societas Rosicruciana in Anglia opgericht in 1865, door Robert Wentworth Little.
A.O.R. Ancient Order of the Rosicrucians
Orde van het Klassieke Rozenkruis Fama Fraternitatis. Voortgekomen uit het werk van Henk Leene (1925), zoon van Jan van Rijckenborgh. De Orde is een verstilde gnostieke gemeenschap zonder hiërarchische opbouw.
In Nederland en België zijn zowel de Rosicrucian Fellowship, het Lectorium Rosicrucianum, de AMORC als de Orde van het Klassieke Rozenkruis Fama Fraternitatis en de orde van het gouden rozenkruis actief.
