Huis met de bloedvlekken

Amstel 216
Adriaen Dortsman
Rijksmonument



Amstel 216 is een naar Amsterdamse begrippen zeer monumentaal huis ontworpen in de strakke stijl
door de bouwmeester Adriaen Dortsman.
De beroemdste bewoner van het huis was Coenraad van Beuningen, diplomaat en meervoudig
burgemeester van Amsterdam.
Het verhaal gaat dat Van Beuningen die later aan krankzinnigheid leed, het huis met bloedvlekken
heeft beklad waaraan het huis de naam ontleent.

De bouwmeester en de opdrachtgever

Adriaen Dortsman, de bouwmeester van het huis, was van origine een wiskundige, landmeter en
vestingbouwer uit Vlissingen.
In 1665 vestigde hij zich in Amsterdam waar in verband met de grote stadsuitbreiding van 1662 veel
bouwopdrachten waren te verwachten.
De regent Jan Six trad op als mecenas van de nieuwkomer en bezorgde hem diverse opdrachten.

Amstel 216 bouwde Dortsman in 1671-1672 voor de rooms-katholieke koopman en zeepfabrikant
Gijsbert Dommer.
De bouwdatum staat in Romeinse cijfers boven de ingang vermeld.
Dortsman zelf woonde een paar huizen verderop, op nummer 210.

Strakke stijl

Dortsman was in Nederland de meest radicale vertegenwoordiger van de ‘strakke stijl’ die na 1660
zijn intrede deed.
De stijl was sterk geïnspireerd op Franse voorbeelden, die onder andere door een publicatie van
Jacques Lemuet in Holland bekendheid verkregen.
Deze door soberheid gekenmerkte bouwtrant rekende af met het rijke decoratieve gebruik van
klassieke ornamenten zoals pilasters en frontons boven de vensters.
De schoonheid van een gevel werd nu meer gezocht in harmonieuze maatverhoudingen.
De middenas is dominant door de verticale verbinding van de ingangspartij met het balkon en de
vensters daar boven.
Bovendien werd de (ingetogen) ornamentiek, ter accentuering van de symmetrie, op de middenas
geconcentreerd.
De hoeken kregen lichtere accenten in de vorm van lisenen.

Amstel 216 is een klassiek voorbeeld van de strakke stijl in de woonhuisarchitectuur.
Het pand is gebouwd als een dubbelhuis.
De gevel is uitgevoerd in natuursteen en vormt een groot vierkant dat een regelmatige,
symmetrische gevelindeling mogelijk maakte.
Het lage schilddak ging, gezien vanaf de straat, achter de balustrade schuil (tegenwoordig heeft het
huis een plat dak).
Hoeklisenen en een afsluitende lijst met trigliefen en een balustrade omlijsten de gevelcompositie.
Het muurvlak wordt door slechts drie vensterassen doorbroken, in plaats van vijf zoals gebruikelijk bij
panden van dergelijke breedte.
Bovendien waren de vensters smal.
In combinatie met de zware muurdammen en de strakke horizontale voegen verlenen ze het pand
een ongenaakbaar en gesloten karakter.

Er waren oorspronkelijk drie ingangen gelijkvloers.
Glazen zijdeuren (nu veranderd in vensters) gaven toegang tot de dienstvertrekken.
De centrale hoofdingang wordt geflankeerd door Dorische kolommen die het balkon dragen.
De afsluitende balustrade wijkt in het midden halfrond terug om plaats te bieden aan een
wapenschild waarvan bovenzijde bladvormig omkrult.
De balusters van de balustrade hebben de voor Dortsman karakteristieke flesvorm.

Achter de strenge gevel ging een weelderig interieur schuil.
Ook in de plattegrond ligt de nadruk op de middenas, in dit geval een ruime en monumentale gang
die vanaf de hoofdingang naar achteren toe doorloopt.
De gang is voorzien van stucwerk in de stijl van Lodewijk XVI.
Enkele stijlkamers aan weerszijden van de gang hebben een inrichting in de Lodewijk XVI- en Empire
stijl.
De grote tuin is overigens ontstaan doordat de bouwheer delen van de tuinen van de percelen aan
de om de hoek gelegen Herengracht bij zijn huis aan de Amstel voegde.

De bloedvlekken

In 1686 werd Coenraad van Beuningen eigenaar van het huis.



Van Beuningen werd tot zes maal toe tot burgemeester van Amsterdam gekozen en trad regelmatig
op als gezant van de Republiek.
In die hoedanigheid reisde hij naar Engeland, Frankrijk, Denemarken en Zweden.
In zijn latere leven kampte Van Beuningen met ernstige psychische problemen die zich geleidelijk
omzetten in krankzinnigheid.
Mogelijk hebben zijn slechte huwelijk, zijn verloren vermogen door speculaties in VOC-aandelen en
zijn conflictueuze verhouding met stadhouder Willem III hieraan bijgedragen.
Hij sleet zijn laatste jaren in zijn pand aan de Amstel waar hij leefde aan kettingen, vastgebonden
door zijn personeel.

Het verhaal wil dat hij, nog eenmaal losgebroken uit zijn ketenen, de gevel met zijn eigen bloed heeft
beklad met inscripties, Hebreeuwse letters en kabbalistische tekens.
De graffiti is nog steeds, zij het met moeite, te zien.