Synesthesie is een vermenging van de zintuigen.
Hoewel het niet ongewoon is dat zintuigelijke waarnemingen onderlinge invloed hebben, is dit bij synesthesie dusdanig sterk dat bijvoorbeeld kleuren geproefd worden of geluiden gezien.
Deze eigenschap van de hersenen komt bij relatief weinig mensen voor.
Deze nemen meerdere soorten impulsen tegelijk waar, ook als die in feite in het algemeen door andere zintuigen worden gegenereerd.
Letter-kleursynesthesie
Een bijzondere vorm van synesthesie is die waarbij men bij het lezen van letters of cijfers ook kleuren ervaart.
De letter E of het cijfer 7 roept dan bijvoorbeeld de kleur rood of groen op.
De ervaring is niet voor alle synestheten gelijk: sommigen zien de kleur direct op de letter geprojecteerd.
Anderen associëren de letter alleen indirect met kleur; zij zien bijvoorbeeld een gewone zwarte letter, maar ervaren (iets later in de tijd) de kleur rood.
Een verklaring van de directe kleurervaring is dat het hersengebied waar de vorm van letters (of cijfers) wordt verwerkt, teveel verbindingen heeft met het nabijgelegen hersengebied waar kleur wordt verwerkt.
Als het lettergebied wordt geactiveerd, wordt daardoor vrijwel onmiddellijk het kleurgebied geco-activeerd.
Een mogelijke oorzaak is dat bij het opgroeien van kinderen teveel verbindingen tussen gebieden in de hersenen intact blijven. Normaal sterft in de vroege jeugd een flink aantal nutteloze verbindingen af maar bij synestheten die de kleur ook daadwerkelijk zien, zouden die verbindingen ook op later leeftijd voortbestaan.
Een tweede theorie is dat een gebied 'hogerop' in de hersenen in de lobulus parietalis superior waar visuele informatie wordt geïntegreerd, de informatie op een verkeerde manier terugkoppelt naar het kleurgebied, dat daardoor extra wordt geactiveerd.
Mogelijk is deze theorie vooral van toepassing op de tweede groep synestheten, zij die kleur indirect ervaren.
Oorsprong en uitingsvormen
Tussen hersengebieden die gespecialiseerd zijn in verschillende soorten van waarneming bestaan vele verbindingen.
Deze verbindingen zijn bij de geboorte al bij iedereen aanwezig, maar worden normaal gesproken gedurende de ontwikkeling deels verbroken.
Bij een synestheet blijven echter sommige verbindingen intact, waardoor waarnemingen via een zintuig leiden tot gelijktijdige waarneming van eigenschappen die tot andere zintuigen behoren.
Zo iemand proeft dan bijvoorbeeld iets wanneer hij een muziekstuk hoort, of hoort kleuren bij muziek, associeert letters, cijfers of woorden met kleuren.
Synesthesie is niet aan te leren.
Ook tests met lsd hebben uitgewezen dat er daadwerkelijk een verbinding bestaat tussen bijvoorbeeld geluid en kleur.
Uit onderzoek blijkt dat slechts 1 op de 2000 mensen deze mutatie (afwijking) blijken te hebben.
Synesthesie komt soms in de familie voor.
Volgens sommige genetici gaat het om een eigenschap waarbij meerdere genen betrokken zijn.
Volgens de Canadese psychologe Daphne Mauer is de conclusie op haar onderzoek met baby's dat iedereen een eigen graad van synesthesie heeft vanwege de intense synaptogenese die de eerste levensmaanden en -jaren in de hersenen plaats vindt.
Door het pruningproces verdwijnen de meeste van die verbindingen vrij spoedig.
Bij een klein percentage echter blijven zij onder invloed van hun genen en behouden deze mensen hun hoge gevoeligheid.
Het synesthesievermogen schept bij hen mogelijk de onverwachte waarnemingscapaciteiten.
Verspreiding over de populatie
Men schatte vroeger dat het voorkomt bij 1 op de 2000, of zelfs 1 op de 500 mensen, in een of andere vorm.
Volgens de laatste schattingen hebben ongeveer 5% van de mensen één-of-andere 'vorm' van synesthesie.
Ook maakt synesthesie vaak deel uit van het beelddenken.
Bekende personen met synesthesie zijn: Vladimir Nabokov, Frank Zappa, Richard Feynman, Olivier Messiaen, Wassily Kandinsky, Nikolai Rimsky-Korsakov, Alexander Skrjabin, David Hockney, Chris Urbanowicz, Aphex Twin, Hélène Grimaud, Pharrell Williams, Annelies Van Herck en Duke Ellington. Ook Liszt ervoer kleuren bij de muziek en riep het orkest soms onthutst toe: "Wat meer blauw in deze episode aub".
Blijkbaar dacht hij dat iedereen het zo ervoer.
Voornaamste kenmerken van synesthesie
Synesthesieën zijn individueel verschillend voor de betrokkene "al altijd zo geweest",
dat wil zeggen zolang als men zich kan herinneren onwillekeurig, treden dus op zonder een
wilsact van de betrokkene ervaren zonder invloed van alcohol, drugs of medicatie
niet gebonden aan een specifieke situatie, herinnering of enigerlei indruk
Synesthesie en beelddenken
Een beelddenker kan gebruikmaken van een combinatie van gehoor en zicht om naar waarnemingen speuren, om bepaalde denkbeelden te bevestigen. Mensen met deze 'hyper-sensorische ingesteldheid' nemen vaak meer waar dan mensen zonder deze 'afwijking'.
De wisselwerking van het duidelijke waarnemen en de efficiënte verwerking ervan, is veelal de basis voor beelddenkers.
Deze manier van waarnemen staat echter compleet los van synesthesie.
Het grote verschil is dat in synesthesie per definitie een stimulus in één modaliteit, een onwillekeurige respons geeft in een andere modaliteit.
Dit is bij beelddenken niet het geval.
